Środki stylistyczne, które warto znać
2017-01-19 10:51:36Matura podstawowa z języka polskiego składa się z dwóch części. Pierwsza z nich polega na rozumieniu czytanej treści, druga to napisanie wypracowania na podstawie tekstu literackiego. Rodzaj tekstu nie jest konkretnie określony. Zawsze jest to fragment lektury pochodzącej z kanonu. Często maturzyści mają również do wyboru wiersze, które muszą przeanalizować i porównać.
Bez różnicy, który temat wybierzecie. Podczas pisania warto używać odpowiedniego słownictwa. Wzbogaci ono merytorycznie waszą pracę oraz sprawi, że będzie ciekawsza dla czytającego.
Dzisiaj mamy dla was zbiór najważniejszych środków stylistycznych, które przydadzą się wam nie tylko na maturze, ale i w codziennym życiu.
Alegoria – ukazanie danej postaci, fabuły bądź motywu w znaczeniu innym niż dosłowne. Ponadto znaczenie przenośne jest na stałe związane z danym słowem. Np. lis=zuchwałość, lew=odwaga, mrówka=pracowitość
Anafora – powtórzenie tego samego wyrazu na początku następnych wersów, np. „Poetą jest ten który pisze wiersze/I ten który wierszy nie pisze/Poetą jest ten który zrzuca więzy /I ten który więzy sobie nakłada/Poetą jest ten który wierzy/I ten który uwierzyć nie może” (T. Różewicz „Kto jest poetą”)
Animizacja – nadawanie rzeczom, zjawiskom, emocjom, wszystkiemu nienależącemu do świata ludzkiego cech istot żywych. Np. nadzieje umarła, telefon mi zdycha
Antonim – wyraz o znaczeniu przeciwnym, np. ładny – brzydki; mądry – głupi
Antropomorfizacja – przypisywanie wszystkim zjawiskom nienależącym do świata ludzkiego cech człowieka. Np. Chmura mi mówią, że będzie padać
Antyteza – zestawienie zdań, które ze sobą kontrastują, np. „Leżysz zabity i jam też zabity/Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości” (J.A Morsztyn „Do trupa”)
Apostrofa – bezpośredni zwrot dla adresata, np. „Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!/Na którą nie tylko moja cząstka ziemieńska” (J. Kochanowski „Tren VI”)
Dialektyzacja – nadanie dziełu cech gwary lub dialektu, np. „Moze, moze – cięgiem ino godos o tem” (S. Wyspiański „Wesele”)
Epitet – określenie rzeczownika, np. „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu/Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi/Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi” (A. Mickiewicz „Stepy Akermańskie”)
Eufemizm – złagodzenie, wyrażenie używane zamiast takiego, którego chcemy uniknąć na przykład ze względu na tabu kulturowe, uprzejmość czy dobre wychowanie, np. zapadł w sen wieczny zamiast umarł
Gradacja – uszeregowanie poszczególnych elementów w kolejności rosnącej lub malejącej, np. „Z płaczem dokoła stanęli: I smutny ksiądz u łóżka, I smutniejsza czeladka, I smutniejsza od niej drużka, I smutniejsza od niej matka, A najsmutniejszy kochanek.”(A. Mickiewicz „Dziady cz. IV”)
Hiperbola – wyolbrzymienie, np. morze łez,
Homonim – wyrazy, które brzmią tak samo, ale mają inne znaczenie, np. zamek do drzwi i zamek w kurtce
Instrumentacja głoskowa – użycie w tekście takich wyrazów bądź głosek, które nadają mu dodatkową wartość pod względem brzmieniowym, np. „O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny/I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny/Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...”(L. Staff „ Deszcz jesienny”)
Inwersja – nietypowy szyk wyrazów w zdaniu, np. „Da pospolite prawo nieskończone/Imię strażom swych dadzą i bronione” ( M. Sęp Szarzyński „ Pieśń IV. O cnocie szlacheckiej)
Metafora – inaczej przenośna. To takie połączenie wyrazów, które sprawia, że nabierają one dodatkowe znaczenie, np. „Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie” (K. Przerwa-Tetmajer „ Melodia mgieł nocnych”)
Oksymoron – zastawienie pojęć, które się wzajemnie wykluczają, np. „Bóg się rodzi, moc truchleje/Pan niebiosów obnażony/Ogień krzepnie, blask ciemnieje/Ma granice nieskończony”(F. Karpiński „ Bóg się rodzi”)
Paralelizm – podobieństwo treści, składni bądź kompozycji, np. „To ja, Kasandra/A to jest moje miasto pod popiołem./A to jest moja laska i wstążki prorockie./A to jest moja głowa pełna wątpliwości.” (W. Szymborska „To ja Kasandra”)
Personifikacja – inaczej uosobienie, nadawanie cech ludzkich wszystkim zjawiskom, przedmiotom bądź organizmom, które nie są ludźmi, np. nadzieje umarła
Peryfraza – nie jest podaniem konkretnej nazwy, ale dokonaniem jej opisu, np. kraj piramid – Egipt
Porównanie – połączenie dwóch członów spójnikami typu: jakby, jak, na kształt, które mają ukazywać nam podobieństwo występujące między nimi, np. uparty jak osioł, brzydki jak noc
Przerzutnia – rozbieżność między zakończeniami wersów, a granicami całości składniowej. Rozpoczęty wers kończy się w kolejnej linijce, np. „Gdyby nie ludzie, gdyby nie istnieli/tak natrętnie, ze swoim łupieżem, paranoją,/wystrzępionymi spodniami, antysemityzmem” (S. Barańczak „Gdyby nie ludzie”)
Pytanie retoryczne – pytanie niewymagające odpowiedzi. Prezentuje przekonanie mówcy i nie wyraża jego wątpliwości, np. „Czy to jest właśnie to, czegoś się spodziewał? Czy rodząc się, mogłeś wiedzieć, żeś tylko w jedno się/przedarł/życie - że cała reszta czeka cię, obca i żywa?” (S. Barańczak „Całe życie przed tobą”)
Synonim – wyrazy o tym samym znaczeniu, ale o innym brzmieniu, np. kłótnia = sprzeczka, awantura, starcie, scysja
Wykrzyknienie – wyraża niektóre stany emocjonalne, np. „Próżno płakać" - podobno drudzy rzeczecie./Cóż, prze Bóg żywy, nie jest próżno na świecie ?/Wszytko próżno! Macamy gdzie miękcej w rzeczy,/A ono wszędy ciśnie ! Błąd - wiek człowieczy !” (J. Kochanowski „Tren I”)
Wyliczenie – wymienienie kilku elementów należących do tej samej kategorii, np. „Lecz się wszytko zamyka w jednym oka słowie:/Pochodnie, gwiazdy, słońca, nieba i bogowie.” (D. Naborowski „Na oczy królewny angielskiej)
NW
fot. pixabay